Historia

Na terenie Dzielnicy XII znajdują się historyczne miejscowości: Bieżanów, Rżąka, Prokocim.

Bieżanów wzmiankowany po raz pierwszy w 1212 r., gdy Helena, żona Racibora z Raciborowic i siostra kanonika Pęsława przekazała go kapitule katedralnej krakowskiej, w rękach której pozostawał do końca XVIII w. W 1422 r. w Bieżanowie erygowano parafię i wzniesiono drewniany kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Na miejscu drewnianego powstał kościół murowany w 1656 r. z fundacji kanonika kapituły ks. Jana Foxa, a w latach 1885-86 rozbudowano świątynię (wg proj. K. Knausa) dodając dwie kaplice i niską wieżę. W barokowym ołtarzu głównym znajduje się słynący cudami obraz Matki Boskiej Bieżanowskiej (zw. Kolejarską Panią) z XVII w., po bokach figury św. Wojciecha i św. Stanisława. Polichromię sklepienia w nawie i kaplicy południowej wykonał T. Korpal w 1927 r., a w kaplicy Matki Boskiej Różańcowej ołtarz z 1929 r. (wg proj. B. Tretera).

W 1464 r. na prośbę kapituły król Kazimierz Jagiellończyk przeniósł wieś z prawa polskiego na magdeburskie. Już w końcu XV w. na terenie Bieżanowa znajdował się folwark z dworem, zabudowaniami gospodarczymi i rozległymi sadami oraz cztery karczmy, dwa młyny, w tym jeden z dużym stawem i młynówką. Na przełomie XVIII i XIX w. Bieżanów przeszedł w ręce prywatne, a w od 2 poł. XIX w. należał do Czechów de Lindenwald, a na miejscu folwarku powstał zespół dworski. W 1856 r. przez wieś przeprowadzono linię kolejową do Dębicy, a następnie jej odgałęzienie do Wieliczki. W latach 40-tych XX w. Niemcy zbudowali w Bieżanowie dużą stację przeładunkową. W 2 poł. XIX w. w Bieżanowie znajdowała się szkoła ludowa, gorzelnia, huta, stacja kolejowa, a także na jego terenie wydobywano gips i wapń. W 1920 r. powstała Fabryka Drożdży i Spirytusu J. Czecha i S. Porębskiego, na terenie wsi działała też Fabryka Kaolitu R. Drillera. W części północnej wsi w latach 20-tych XX w. rozwijała się zabudowa podmiejska z małym rynkiem, a na rozparcelowanych polach dworskich założono kolonię domów jednorodzinnych. Od lat 70-tych zaczęto wznosić nowe osiedla. W latach 1977-82 w zachodniej części wsi powstało osiedle Bieżanów Nowy (wg proj. T. Berezowskiej). Na osiedlu powstały budynki pięcio, jedenastokondygnacyjne w technologii wielkopłytowej oraz 2 szkoły, 2 przedszkole i przychodnię zdrowia, 2 pawilony handlowo-usługowe. W latach 1985-87 wzniesiono zespół małych domów mieszkalnych trzy, czterokondygnacyjnych z wbudowanymi garażami (wg proj. W. Serugi). Natomiast w latach 90-tych powstał zespół trzykondygnacyjnych budynków z tarasami i garażami (wg proj. J. Czecha i R. Kuzianika). W związku ze wzrastającą liczbą osiedli, wzrastała ilość wiernych parafii bieżanowskiej i wynikła potrzeba nowego kościoła. W latach 1980-92 wybudowano kolejny kościół parafialny Najświętszej Rodziny (wg proj. J. Gawora), a we wnętrzu umieszczono kopie obrazów Jezusa Miłosiernego z Łagiewnik i Matki Boskiej Częstochowskiej (mal. K. Kućma) oraz krucyfiksy w tęczy i przy wejściu odlane z brązu (wyk. W. Kućma).

Na terenie Bieżanowa na wzgórzu Kaim w południowej części zachował się ustawiony przez Austriaków obelisk, upamiętniający odparcie ofensywy rosyjskiej 6 grudnia 1914 r., a przy rynku stoi pomnik ku czci Bieżanowian poległych w latach 1914-20. Na terenie wsi umiejscowiono dwie stacje kolejowe Kraków-Bieżanów, Kraków-Bieżanów Drożdżownia.

Bieżanów został włączony do Krakowa w dwóch etapach: część w 1941 r. jako XLVII dzielnica katastralna, a pozostała część w 1973 r. jako część dzielnicy administracyjnej Podgórze.

Rżąka wzmiankowana po raz pierwszy w 1388 r. Przypuszczalnie należała do Jadwigi z Melsztyńskich Pileckiej, wdowy po wojewodzie sandomierskim Ottonie Toporczyku, matki chrzestnej Władysława Jagiełły. Jednak już w XIV w. z nadania Melsztyńskich przeszła w posiadanie przeszła w posiadanie Duchaków i pozostała ich własnością do końca XVIII w. Wieś lokowana była na prawie niemieckim. Od XV w. należała do parafii św. Jakuba na Kazimierzu, a od XIX w. do parafii w Bieżanowie. Na terenie Rżąki istniał zespół dworski, z którego zachowała się okrągła kapliczka i budynek mieszkalny z okresu międzywojennego. W ramach Twierdzy Kraków w latach 1874-80 w północnej części wsi na granicy z Prokocimiem wzniesiono fort artyleryjski Prokocim, przebudowany w latach 1883-86. W latach 1987-94 na polach w środkowo-wschodniej części Rżąki wzniesiono osiedle Rżąka (wg proj. G. Bodzentyn, Z. Nesterskiego). Na osiedlu zbudowano budynki cztero, pięcio, jedenastokondygnacyjne w technologii wielkoblokowej i wielkopłytowej oraz szkołę i mały pawilon handlowy. W 1993 r. erygowano w Rżące parafię Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny.

Rżąka została włączona do Krakowa w 1941 r. jako XLVIII dzielnica katastralna.

Prokocim wzmiankowany po raz pierwszy w 1367 r. Początkowo podlegał parafii św. Jakuba na Kazimierzu, a od 1422 r. parafii w Bieżanowie. W 2 poł. XV w. na terenie wsi znajdował się dwór z folwarkiem (rozbudowany w kolejnym wieku w zespół dworski) oraz dwie karczmy. W XVI w. właścicielem Prokocimia był L. Fogelweder, w tym czasie intensywnie eksploatowano znajdujące się na terenie wsi złoża gipsu alabastrowego. W 1549 r. król Zygmunt Stary włączył do Prokocimia łąkę wielkorządową. W okresie konfederacji barskiej w latach 1768-72 we wsi stacjonowały wojska rosyjskie, a do 1846 r. funkcjonowała komora celna. Na początku XIX w. wieś należała do rodziny Wodzickich, którzy w miejscu zespołu dworskiego wybudowali klasycystyczny pałac z oficyną, zabudowaniami gospodarczymi, parkiem i aleją dojazdową. W 1891 r. kolejny właściciel E. Jerzmanowski przebudował zespół dworski (wg proj. K. Knausa). Następnie włości zakupił zakon Augustianów w 1909 r., który w zespole dworskim zorganizował szkołę i wzniósł kaplicę. Obecnie w pałacu mieści się dom dziecka, a park z zabytkowym drzewostanem zamieniono na park miejski. W 1856 r. przez Prokocim przeprowadzono linię kolejową Kraków-Dębica. W latach 1914-16 zbudowano wielką kolejową stację rozrządową, którą powiększono w czasie II wojny światowej, a następnie po 1949 r. W 1917 r. w Prokocimiu erygowano parafię Matki Bożej Dobrej Rady i zbudowano kaplicę. Dopiero w 1931 rozpoczęto wznoszenie kościoła (wg proj. Z. Gawlika i I. Stelli-Sawickiego), ale z braku funduszy i wypadków wojennych prace zatrzymały się. Kontynuowano je od 1948 r. (wg zmienionego proj. A. Szyszko-Bohusza), które trwały do 1957 r., gdy kościół poświecono. W ołtarzu głównym (wg proj. W. Zina) znajduje się współczesny obraz Matki Bożej Dobrej Rady (mal. Z. Pabisiak). Patronkę kościoła przedstawia także witraż na chórze muzycznym (wg proj. W. Zina), wykonany, podobnie jak wszystkie witraże kościoła, w krakowskich Zakładach Witraży Stanisława G. Żeleńskiego, a wokół kościoła umieszczono płaskorzeźbione stacje drogi krzyżowej (wg proj. K. Muszkieta). Po II wojnie światowej większość mieszkańców Prokocimia (ok. 80%) stanowili kolejarze i ich rodziny stad potocznie nazywano go kolonią kolejarską. W latach 1966-77 na południowo-zachodnim skraju wzniesiono osiedle Na Kozłówce (wg proj. A Kędzierskiego). Na osiedlu zbudowano budynki pięcio, jedenastokondygnacyjne w technologii wielkoblokowej i wielkopłytowej. Na osiedlu wybudowano także pawilon handlowo-usługowe, pawilon gastronomiczny, aptekę, budynek poczty oraz 2 szkoły, 2 przedszkola i żłobek. W latach 90-tych na osiedlu wzniesiono salon samochodowy Seata (wg proj. R. Kuzianika). W 1965 r. doprowadzono linię tramwajową do rejonu dawnego zespołu pałacowego, a obecnie nowa linia przechodzi obok osiedla Na Kozłówce na Kurdwanów.

W 1974 r. we wschodniej części Prokocimia rozpoczęto realizację osiedla Prokocim Stary. W latach w 1976-82 r. powstało osiedle Prokocim Nowy (wg proj. A. Kędzierskiego). Na osiedlu zbudowano budynki trzy, pięcio, jedenastokondygnacyjne w technologii wielkoblokowej i wielkopłytowej. Na osiedlu wybudowano także dwa pawilony handlowo-usługowe oraz zespół szkół ogólnokształcących, 2 szkoły podstawowe, 3 przedszkola i żłobek. Na osiedlu erygowano parafię i w latach 1988-99 wzniesiono kościół Miłosierdzia Bożego (wg proj. W. Korskiego, W. Glosa, M. Kozienia, L. Zapały) z witrażami z 1999 r. (wg proj. T. Furdyny). W latach 60-tych rozpoczęto budowę Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii Wydziału Lekarskiego Jagiellońskiego (wg proj. W. Poraj-Biernackiego), a na początku lat 80-tych wzniesiono Ośrodek Rehabilitacji Leczniczej Dzieci (wg proj. A. Chlipalskiego. W 1995 r. otwarto Centrum Ambulatoryjne Leczenia Dzieci (wg proj. J. Urbaniaka). W latach 90-tych rozbudowano Instytut (wg proj. W. Cęckiewicza). W tym czasie rozpoczęto także budowę obiektów dla Akademii Medycznej (obecnie Collegium Medicum UJ) m.in. domy studenckie (wg proj. A. Wichman).

W 1997 r. oddano do użytku hipermarket HIT (wg proj. K. Masełkowski), obecnie działający w ramach sieci TESCO. Obok powstało kolejny hipermarket OBI.

W 1977 r. na terenie Prokocimia umieszczono pomnik poległych i pomordowanych mieszkańców Prokocimia w latach 1939-45 w formie tablicy inskrypcyjnej umieszczonej miedzy dwoma nieregularnymi słupami (wg proj. J. Jamruz). Na terenie osiedla znajdują się także obiekty sportowe KS Kolejarz-Prokocim.

Prokocim został włączony do Krakowa w 1941 r. jako XLIX dzielnica katastralna.

Na terenie Dzielnicy XII znajdują się miejscowości włączone w czasie wojny, jedynie pozostałą część Bieżanowa włączono w 1973. Na włączonych terenach rozwinęła się zabudowa wielkich osiedli (z całym zapleczem socjalnym i handlowo-usługowym) tj. Prokocim Nowy, Na Kozłówce, Rżąka, Bieżanów Nowy oraz później mniejszych tj. Medyków, Parkowe, Nad Potokiem, Łazy, Kolejowe, Złocień, Kaim. Duży obszar dzielnicy zajmuje część przemysłowa z wieloma wielkimi zakładami m.in. Stacja Towarowa Kraków-Prokocim, Zakłady Kablowe Tele-Fonika, hipermarkety: TESCO, OBI. Na terenie dzielnicy usytuowano olbrzymi kompleks szpitalny Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii.

Opracowała Małgorzata Niechaj

Dodaj komentarz